Democratie: een strijd die nooit stopt

 

Ja, de meerderheid beslist want in België is een wet pas goedgekeurd als minstens ‘de helft plus één’ van de volksvertegenwoordigers ermee akkoord gaat. Sommige wetten vereisen zelfs dat 2/3e van de parlementsleden hun goedkeuring geven.

Maar er is dus ook een ‘neen’!  In een democratisch land bestaat er namelijk een grondwet met grondrechten, die voor alle burgers geldt.  Die grondrechten kunnen niet zomaar worden weggestemd, zelfs al zou een meerderheid van de parlementsleden dat willen. Ze zijn gebaseerd op de idee dat alle mensen gelijk zouden moeten zijn.  

Enkele grondrechten van Belgische burgers (het zijn er nog veel meer!):  

• Eén stem voor elke meerderjarige bij verkiezingen 
• Mannen en vrouwen zijn gelijk voor de wet
• Vrijheid van mening en geloof, zolang die niet tot misdaden leiden
• Vrijheid van pers en recht op informatie voor iedereen

 

Wist je dat vakbondsrechten ook in die grondwet staan? In artikel 23 lezen we onder meer dat Belgische burgers recht hebben op ‘arbeid, vrije beroepskeuze, billijke werkomstandigheden en loon, informatie, overleg en collectief onderhandelen, recht op sociale zekerheid, … ’ 

De ongelijkheid onder mensen is groot: niet enkel op vlak van inkomsten en eigendom, ook bijvoorbeeld qua toegang tot kennis en informatie.

Word je rijk geboren? Dan start je leven al met een straat voorsprong op wie in armoede ter wereld komt. Maar ook qua aangeboren talenten en vaardigheden, fysieke en mentale mogelijkheden en noden is er al van meet af aan een grote ongelijkheid.

Zijn die verschillen op zichzelf een probleem? Niet noodzakelijk. Wat wél een groot probleem kan zijn, is de manier waarop een samenleving omgaat met die verschillen.  

Grondrechten zijn net de stok achter de deur van een democratie. Ze verplichten politici om te investeren in het ‘gelijker maken’ van mensen. Voor iemand die geen menswaardig inkomen heeft, betekent dat bijvoorbeeld: betere minimumlonen voorzien. Voor iemand die in een rolstoel moet leven, kan dat zijn: zich kunnen verplaatsen met openbaar of aangepast vervoer.  

Zonder volledig te zijn, toch enkele belangrijke spelers: 

• Het Grondwettelijk Hof en de Raad van State: rechters die wetsvoorstellen van politici kunnen tegenhouden als ze in strijd zijn met de grondwet.  
• Onafhankelijke controles bij verkiezingen, om corruptie te vermijden. 
• Vrijheid van pers en meningsuiting (uitgezonderd: aanzetten tot haat)
• Heel wat verenigingen en organisaties, waaronder … vakbonden!  

 

 Lees verder: Waarom zijn ook vakbonden de waakhonden van een sterke democratie?

Ook al zijn er heel wat wetten en instanties die grondrechten van alle burgers bewaken, toch is een sterke democratie nooit helemaal verworven. Grondrechten staan dan wel op papier, het blijven mensen zoals politici, rechters, journalisten, … die ze interpreteren.  

 

Bijvoorbeeld:

• Een minimaal inkomen dat een job moet opleveren, verandert voortdurend. Vanwege zoveel lange termijnuitdagingen stijgen de kosten die mensen moeten maken.
• Digitaal deelnemen aan onze samenleving? Dan moet je een smartphone en liefst ook tablet bezitten.
• Een woning verbouwen? Dat moet aan steeds strengere normen op vlak van isolatie.  

 

Het ‘billijke loon’  dat in onze grondwet staat, moeten we dus voortdurend in vraag stellen. Hoeveel bedraagt het? Is het billijk? Kan al de geproduceerde rijkdom niet nog beter verdeeld worden?  

Net daarom pleit het ACV voor een eerlijke fiscaliteit en de grootste bijdrage van de grootste vermogens. Net daarom vragen we het afschaffen van de loonnormwet, die vrije loonsonderhandelingen tegenhoudt!

Stel dat je als burger je stem mag uitbrengen, maar dan 4 jaar lang geen woord mag meepraten over de inrichting van onze samenleving. Dat zou een heel ‘dunne’ democratie zijn.  

Een sterke democratie gaat veel verder. Verkozen politici handelen dan echt als ‘vertegenwoordigers van het volk’. Ze laten burgers mee nadenken en beslissen.  Ze luisteren naar leerkrachten om goed onderwijs te maken, naar zorgverleners om voldoende te investeren in gezondheidszorg, …

In een sterke democratie praten burgers dus ook nà de verkiezingen mee over wat nodig is. Politici informeren burgers ook goed waarom ze uiteindelijk precies beslissingen nemen of niet. 

Politici die écht willen dat burgers tot hun recht komen, creëren dus kansen voor mensen om inspraak te krijgen: via verenigingen, via hun sportfederatie, hun onderwijskoepel, hun vakbond, …

Elke burger moet over dezelfde fundamentele grondrechten beschikken. Dat zijn rechten die iedereen, elke burger, horen te voorzien in basisbehoeften en die politici moeten omzetten in wetten die daar voor zorgen.  

Niet wat betreft extreemrechtse politici.  Zij gaan lijnrecht tegen dit democratisch basisprincipe in: 

• Wist je dat in het verkiezingsprogramma (2019) van het Vlaams Belang zo maar eventjes 44 programmapunten stonden die mensenrechten schenden?
• Zie ook Italië waar de extreemrechtse premier Giorgia Meloni aan de macht is.  Zij schrapte er werkloosheidsuitkeringen en nam het wettelijk ouderschap af van holebi’s die zelf geen biologische ouder zijn van hun kind.

Willen we dat ook in België?  

Verder lezen?  Vakbondsvrouw Marijke Persoone schreef in 2023 een grondige analyse over hoe Vlaams Belang democratische en sociale rechten teniet wil doen. En dat zelfs al zonder deel uit te maken van een regering. 

Helaas. Vandaag zien we over heel Europa de groei van diverse bewegingen en partijen die lak hebben aan gelijkheid en mensenrechten. Zij willen welvaart en inspraak verdelen over een heel kleine groep van burgers en/of aandeelhouders. Ze doen alsof ze er zijn voor het 'eigen volk'.  Dat 'eigen volk' zou dan voorrang moeten krijgen op iedereen die daar niet bij hoort of niet aan een zekere norm voldoet: 

• 'Tweederangsburgers' zoals moslims, mensen met migratieroots, asielzoekers, vrouwen, mensen die tot de LGBTQ+- gemeenschap behoren, interim-werkers, personen met een handicap, …  
• 'Profiteurs' zoals langdurig zieken, werklozen, huisvrouwen, …

 

Wie zijn dan zogezegd de ‘goede burgers’? 

• Harde werkers 
• Zelfredzaam, lees: zij die geen beroep doen op een invaliditeits-, of werkloosheidsuitkering
• Gezond, lees: zij die  zo min mogelijk beroep doen op de ziekteverzekering
• Zij die zich flexibel en dus makkelijk inpasbaar in een veranderende arbeidsmarkt opstellen

 

Helaas is dit ook het verhaal van (centrum)-rechtse partijen geworden en is het steeds meer doorgesijpeld in onze samenleving.  Dat we mensen enkel rechten toekennen omdat ze goed presteren binnen het economische systeem, stellen we nog nauwelijks in vraag.  

En dat kan gevaarlijk worden in een democratie.  Lees verder:  Waarin schuilt het échte gevaar voor de democratie?

Veel populisten en extreemrechtse politici willen ons doen geloven dat onze democratie bedreigd wordt door mensen die ‘onze waarden’ niet zouden delen. Ze hebben het dan over mensen die niet katholiek of niet vrijzinnig zijn, die uit een andere cultuur komen en bijvoorbeeld (nog) geen Nederlands spreken.  

Daardoor hoeven deze politici niet te spreken over het échte gevaar voor een democratie. Zoals je elders kan lezen betekent democratie dat iedereen grondrechten/basisrechten heeft. Het échte gevaar is dat die grondrechten niet in de praktijk worden omgezet. Dus: dat wie over weinig of geen middelen beschikt voor een fatsoenlijke (!) woonplaats, werkbaar werk, opleiding, gezondheidzorg, … in de kou blijft staan.  

Laat ons onszelf geen illusies maken: iedereen kan door pech of door het maken van fouten in grote problemen komen. Grondrechten moeten iedereen dan de kans geven om uit de miserie te geraken.  Of mogen tweede kansen alleen bestaan voor wie ze kan betalen?  

Een kleine greep uit een heleboel feiten:  

• 21.000 mensen met een handicap in ons land, met recht op een zorgbudget, staan op een wachtlijst 
• In arme wijken ligt het sterfterisico 84% hoger dan in rijke wijken (onderzoek CM)
• Vrouwen in arme buurten hebben 20% minder kans op borstkankerscreening dan vrouwen in rijke buurten
• 81% van onze parlementsleden heeft minstens 1 universitair diploma – het aantal arbeiders in dat parlement is ook één hand te tellen.  

Vakbondsmilitanten, jawel! En wel om wat ze allemaal doen:  

• Ervoor zorgen dat werknemers mekaar niet gaan bekampen, maar net gaan samenwerken om hun gemeenschappelijke belangen te verdedigen. 
• Directe inspraak organiseren en zo veel mogelijk werknemers betrekken bij het nadenken over de gang van zaken in hun bedrijf.
• Kandidatenlijsten voor de sociale verkiezingen samenstellen die zo goed mogelijk afspiegelen wie er allemaal werkt in de onderneming
• Een programma uitwerken van wat er op de werkvloer aan noden en verlangens leeft
• De belangen van àlle werknemers verdedigen op de ondernemingsraad, Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (CPBW) of als syndicale delegatie.
• Niet tolereren dat aandeelhouders enorme winsten opstrijken, terwijl de werknemers die de winst creëerden, zouden moeten inleveren op loon- en arbeidsvoorwaarden.
• De macht waarover vakbonden beschikken optimaal gebruiken. 

Er is een fundamentele machtsongelijkheid tussen werkgever en werknemer. 

• Je werkgever is afhankelijk van het werk dat je als werknemer verricht, maar hij kan kiezen wij hij in dienst neemt. 
• Als werknemer ben je ben afhankelijk van het loon dat je krijgt, je kan niet eenzijdig beslissen wie je werkgever wordt, wat je loon- en arbeidsvoorwaarden zijn, hoe de winst verdeeld wordt.  Je werkgever kan daarentegen beslissen om je te ontslaan of uit te betalen.

Je bevindt je als werknemer dus in een broze positie tot je werkgever. Precies daarom zijn de bescherming van werknemersrechten en collectieve belangenvertegenwoordiging wettelijk verankerd. 

Een grote bescherming tegen deze machtsongelijkheid steekt onder meer in het stakingsrecht.   En dat recht staat vandaag enorm onder druk:  we zagen in 2023 verschillende vakbondsmensen gearresteerd, geïntimideerd, voor de rechtbank gedaagd, en zelfs door rechtbanken veroordeeld worden. Het gaat hier nochtans over een basisrecht!  Daarom ook dat we het stakingsrecht moeten blijven verdedigen. 

Vakbonden zijn de meest machtige 'tegenstander' van werkgevers.   Bij het sociaal overleg verdedigen de vakbonden de rechten van de werknemers.  Als werkgevers hun winst of concurrentiemacht willen vergroten ten koste van de grondrechten van werknemers en arbeidswetgeving, verzetten we ons samen!  

Daarnaast zijn vakbonden ook de grootste tegenstrever van politici die alle macht willen overlaten aan machtige ondernemers. Dit soort politici probeert werknemers op te zetten tegen elkaar. Zo hoeven ze het niet te hebben over ongelijke macht en een gebrek aan basisrechten voor veel mensen. Integendeel, ze zijn voortdurend bezig om de terechte woede van mensen te richten op de zwakkeren en verzwakken zo dus de democratie.

Zie ook: 'Daalt de kwaliteit van onze democratie?'

Als werknemer kan je ook zelf je democratische rechten inzetten om je macht te vergroten. Zo heb je  het recht om te verenigen. Als individuele werknemer is samenwerken met collega’s de beste manier om je macht te vergroten en je stem te doen gelden.  

Door je te organiseren in een vakbond kan je als individuele werknemer samen inspraak afdwingen in je bedrijf of onderneming. Zo komen werknemers mee aan het stuur staan. Via de vakbondsafvaardiging kan je onder meer: 

• Controleren welke financiële mogelijkheden er zijn, ook voor werknemers 
• Je stem en die van collega’s doen gelden voor meer veiligheid en welzijn op de werkvloer
• Onderhandelen voor betere loon- en arbeidsvoorwaarden 

 

Wordt via onderhandelingen niet tegemoetgekomen aan de eisen? Of drijft een werkgever zijn macht te ver? Dan kunnen werknemers die zich verenigd hebben, ook beslissen het werk collectief neer te leggen.